به گزارش مشرق، با رسیدن به روزهای سرد سال، کمبود گاز و تراز نبودن تولید و تقاضای آن همانند سال‌های گذشته به یکی از جدی‌ترین مشکلات کشور تبدیل شده است، با این تفاوت که به دلیل اقدامات وزارت نفت در افزایش ضریب نفوذ گاز به تمامی نقاط کشور و همچنین شیوع ویروس کرونا، مصرف گاز در بخش خانگی با شیب بیشتری نسبت به سال گذشته افزایش پیدا کرده است.

افزایش بی‌سابقه مصرف گاز در بخش خانگی چالش‌های جدی را در تامین گاز موردنیاز نیروگاه‌ها، صنایع پتروشیمی و صادرات گاز ایران به کشورهای مختلف ایجاد کرده است. در این بین تعدادی از نیروگاه‌های حومه کلانشهرها مجبور به استفاده از مازوت برای تولید برق شده‌اند که این موضوع نیز باعث شده است که هوای کلانشهرها از جمله تهران به طور بی‌سابقه‌ای دچار آلودگی شود. همچنین به دلیل کمبود سوخت موردنیاز نیروگاه‌ها در نقاطی از کشور، مردم با خاموشی‌ها و قطعی برق مواجه شده‌اند که البته اولویت این خاموشی‌ها با معابر عمومی بوده است ولی بعضا اخباری نیز از قطعی برق بخش خانگی برخی از شهرستان‌ها منتشر شده است.

بیشتر بخوانید:

اردکانیان: خط قرمز دولت عدم قطع گاز خانگی است

در این بین زمزمه‌هایی نیز از قطع خوراک پتروشیمی‌های گازی و برخی از صنایع کوچک وجود دارد و به نظر می‌رسد قطع گاز موردنیاز واحدهای اوره، آمونیاک و متانول صنعت پتروشیمی نیز آغاز شده است. برای مثال اخیرا با اعلام پتروشیمی خراسان، در پی قطع گاز این مجتمع، تولید در این پتروشیمی از دهم دی ماه متوقف شده است. قطع گاز موردنیاز پتروشیمی‌ها نیز قطعا در کاهش درآمدهای ارزی کشور تاثیرگذار خواهد بود.

از طرفی با افزایش مصرف گاز در بخش خانگی بیم آن می‌رود که تعهد صادرات گاز ایران به کشورهای عراق و ترکیه نیز انجام نشود که این موضوع از جنبه‌های سیاسی و اقتصادی منافع ایران را به خطر می‌اندازد. در روزهای گذشته نیز احمد موسی، سخنگوی وزارت انرژی عراق اعلام کرد که صادرات گاز به عراق به یک‌دهم کاهش یافته است که البته این موضوع بعد از پیگیری‌های رضا اردکانیان وزیر نیرو به حالت عادی بازگشت.

*مثل همیشه انگشت اتهام مسئولین دولتی درباره مصرف گاز به سمت مردم است!

اما حال سوال اساسی این است که برای حل مشکلات به وجود آمده چه باید کرد؟ شاید بتوان به صورت عامیانه و برای رفع تکلیف به جواب‌هایی ساده‌انگارانه قناعت کرد، مثلا بگوییم اصلا چه نیازی هست که ایران صادرات گاز داشته باشد؛ یا بگوییم در نیروگاه‌ها به جای مازوت از گازوئیل یا گاز استفاده کنید؛ یا اینکه از کنار قطع گاز پتروشیمی‌ها و صنایع دیگر به سادگی عبور کرده و آنها را فاقد اولویت بدانیم و یا اینکه مردم و بخش خانگی را به دلیل مصرف بی‌رویه گاز و برق محکوم کنیم. قبل از پرداختن به این موضوع که مشکل اصلی از کجاست و راهکار حل آن چیست، بد نیست ابتدا نگاهی به راهکارها و اظهارنظرات مسئولین دولت در این باره بیندازیم.

بیژن زنگنه وزیر نفت در جلسه مدیریت مصرف سوخت زمستانی کشور در وزارت کشور گفت: «بالاترین مصرف سوخت کشور در منازل است و فکر کنم به این دلیل است که مردم فکر می‌کنند اگر پنجره‌ها را باز بگذارند کرونا می‌رود و باید مسئولین این موضوع را به مردم بگویند که پنجره‌ها را ببندند و دما را پایین آورند».

عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست نیز در توصیه‌ای برای حل مشکل کمبود گاز، نوک پیکان انتقاد را به سمت مردم نشانه رفت و گفت: «مردم هم واقعا باید همکاری کنند. دمای  ۲۴ درجه برای زندگی کردن مردم در خانه کافی است، ولی مردم در خانه می‌خواهند لخت شوند و دما را افزایش می‌دهند که این در مصرف انرژی موثر است. مردم در رختخواب لخت شوند، در اتاق نشیمن لباس بپوشند».

همچنین مهدی جمشیدی دانا مدیرعامل شرکت انتقال گاز ایران نیز بار اصلی کاهش مصرف گاز را بر عهده روابط عمومی‌ها دانست تا آنها مردم را توجیه به کاهش مصرف گاز کنند. وی در اظهاراتی عنوان کرد: «در عرصه اطلاع‌رسانی ضرورت دارد جملات و کلمات با دقت و حساسیت بالایی نگارش شوند و از طریق کانال ارتباطی مناسب و شبکه‌های مخاطب‌پسند، منتشر شوند و در شرایط کنونی که مصرف گاز طبیعی به دلیل کاهش دمای هوا رکورد زده است باید از ظرفیت‌های رسانه‌ای برای فرهنگ‌سازی مصرف بهینه و عبور موفق از فصل سرما، بیشترین استفاده شود».

نکته جالب توجه در اظهارنظرهای مسئولین دولتی این است که همه آنها انگشت اتهام را به سمت مردم نشانه می‌روند، انگار نه انگار که خود آنها نیز هم‌اکنون دارای مسئولیت و وظایفی هستند که بی‌توجهی به آنها باعث وضعیت بحرانی فعلی شده است. در این بین هرچند تاکنون گاز بخش خانگی قطع نشده است ولی به دلیل آلودگی هوا ریه مردم دچار آسیب خواهد شد و به هزار و یک بیماری دیگر دچار می‌شوند، قطعی برق و خاموشی‌ها اتفاق افتاده است، گاز پتروشیمی‌ها در حال قطع شدن است و درآمد ارزی کشور کاهش پیدا کرده است و همچنین انجام تعهدات صادراتی ایران نیز دچار چالش شده و خواهد شد که تبعات منفی از بعد سیاسی و اقتصادی برای کشور دارد.

البته قطعا کسی مدافع مصرف بدون ملاحظه‌ گاز در بخش خانگی نیست ولی نکته اینجاست که هر چند مردم ملزم به رعایت مصرف بهینه هستند اما نوک پیکان انتقادات نه تنها به سمت مردم نیست بلکه اتفاقا ریشه اکثر مشکلات فعلی ناشی از بی‌تدبیری مسئولینی است که نسبت به انجام وظایف خود در حوزه سیاست‌گذاری برای بهینه‌سازی مصرف گاز غافل بوده‌اند و حالا و در منفعلانه‌ترین حالت با انداختن همه مشکلات به گردن مردم می‌خواهند از زیر بار مسئولیت خود شانه خالی کنند.

* طرح‌های ناقص وزارت نفت برای بهینه‌سازی مصرف گاز یا خالی نبودن عریضه؟

حال به سوال اصلی این گزارش می‌رسیم اینکه راهکار اساسی برای حل مشکل کمبود گاز چیست؟ توجه داشته باشید که مشکل فعلی نه با قطع صادرات گاز و نه با قطع گاز پتروشیمی‌ها و نه با خاموشی‌های معابر عمومی و نه با تحمیل مازوت به ریه‌های مردم حل می‌شود، بلکه راهکار اصلی حل این مشکل اجرای سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف گاز است. سیاست‌هایی که ذیل بند «ق» تبصره ۲ قانون بودجه ۹۳ به درستی تعریف شدند اما در سایه بی‌توجهی وزارت نفت این سیاست‌ها سال‌های طولانی است که خاک می‌خورد.

از جمله طرح‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در بخش خانگی می‌توان به ارتقای کارایی موتورخانه‌ها، جایگزینی و اسقاط بخاری‌های مرسوم گازی با بخاری‌های گازسوز دودکش‌دار راندمان بالا (هرمتیک هوشمند) و اقداماتی نظیر دوجداره کردن پنجره‌ها و مواردی از این دست اشاره کرد که علیرغم تعریف این طرح‌ها در سال ۹۳، از سال ۹۳ تا همین دو ماه گذشته این طرح‌ها مورد پیگیری وزارت نفت قرار نگرفته است. همچنین اصلاح پلکان‌های قیمتی در تعرفه‌گذاری قیمت گاز به گونه‌ای که اقشار پرمصرف و ثروتمند مجبور به کاهش مصرف گاز شوند نیز می‌تواند نقش موثری در کاهش مصرف گاز در بخش خانگی ایفا کند.

نکته جالب توجه اینکه گویا این وزارتخانه از سال ۹۳ تا دو ماه گذشته خواب بوده است که به یکباره شروع به تعریف طرح‌هایی به نسبت ضعیف‌تر از طرح‌های اولیه در حوزه بهینه‌سازی مصرف موتورخانه‌ها و تعبیه نظام تنبیه و تشویق برای مشترکین پرمصرف و کم‌مصرف کرده است که طبیعتا تا زمانی که این طرح‌ها اجرایی شده و به ثمر بنشیند فصول سرد سال جاری گذشته است و دوباره در یک سیکل تکراری و همیشگی با آمدن فصول گرم اجرای طرح‌های بهینه‌سازی به فراموشی سپرده می‌شود و دوباره در آستانه فصول سرد سال آینده در دستور کار قرار می‌گیرد. گویا این طرح‌های بهینه‌سازی نه با هدف بهینه‌سازی واقعی مصرف گاز بلکه با هدف خالی نبودن عریضه و رفع تکلیف هر ساله نزدیک فصول سرد تعریف شده و با آمدن فصول گرم به دست فراموشی سپرده می‌شود.

*آیا طرح‌های وزارت نفت برای بهینه‌سازی مصرف گاز تاثیری خواهد داشت؟

حال فارغ اینکه اقدامات وزارت نفت برای کاهش مصرف گاز به نوعی نوش دارو پس از مرگ سهراب است، بد نیست برای درک بیشتر طرح‌های ضعیف این وزارتخانه برای بهینه‌سازی مصرف گاز نگاهی به آنها انداخته شود:

۱- اصلاح موتورخانه‌های ساختمان‌های مسکونی و تجاری: علیرغم اینکه این طرح در سال ۹۳ و با هدف ارتقا کارایی ۶۰۰ هزار موتورخانه تدوین شده بود اما بعد از گذشت سال‌ها اجرای آن در اواخر مهرماه سال جاری در دستور کار قرار گرفت. هدفگذاری این طرح اصلاح ۳۰۰ هزار موتورخانه بوده است که تا کنون نیز علیرغم همکاری همه رسانه‌ها برای فراخوان عمومی به گفته مدیرعامل شرکت ملی گاز تنها ۱۷۰۰ واحد برای اصلاح موتورخانه ثبت‌نام کرده‌اند که برای همین تعداد اندک نیز هنوز بهینه‌سازی صورت نگرفته است، بلکه در حال طی مراحل اداری هستند. نکته جالب توجه اینکه برای اجرای این طرح ناقص تا کنون سه مجموعه وزارت نفت، شرکت ملی گاز و شرکت بهینه‌سازی مصرف انرژی نشست خبری برگزار کرده‌اند و این طرح ناقص را جز اقدامات مهم خود به شمار آورده‌اند.

۲-  رایگان کردن گازبهای مشترکین کم‌مصرف: طبق این طرح نیز گازبهای مشترکین کم‌مصرف که در سه دهک پایین درآمدی قرار دارند طبق الگوی مشخصی مشمول تخفیف ۱۰۰ درصدی می‌شود (جزئیات این طرح در لینک قابل مشاهده است). هر چند این طرح با عنوان بهینه‌سازی مصرف انرژی عنوان شده است اما بیشتر جنبه حمایتی از دهک‌های پایین جامعه را دارد. زیرا سه دهک پایین جامعه عملا مصرف گازی ندارند که رایگان کردن گازبهای آنها عملا تاثیری در کاهش مصرف گاز داشته باشد و مصارف بالای گاز در بخش خانگی مربوط به سه دهک بالای جامعه است که مجبور هستند کاخ‌ها و پنت هاوس‌های خود را گرم نگه دارند. در نتیجه این طرح نیز عملا کارایی خاصی در کاهش مصرف گاز در بخش خانگی نخواهد داشت.

۳- تشویق و تنبیه مشترکین کم‌مصرف و پرمصرف: طرح دیگری نیز توسط وزارت نفت تعریف شده است که بر مبنای آن نظام تنبیهی و تشویقی برای اصلاح مصرف دهک‌های دیگر جامعه (غیر از سه دهک اول) تعبیه شده است. نظام تنبیه و تشویق در این طرح نیز به گونه‌ای تعبیه شده است که عملا قشر پرمصرف و ثروتمند جامعه از تیررس تنبیه وزارت نفت خارج شوند. جزئیات این طرح به همراه ایرادات آن قبلا در گزارشی با عنوان «بار اصلی جرایم طرح جدید گازی وزارت نفت بر دوش دهک‌های پایین/ثروتمندانِ پرمصرف خارج از تیررس وزارت نفت» منتشر شده است.

به گفته حسن منتظر تربتی مدیرعامل شرکت ملی گاز سه دهک بالای جامعه بیش از ۵۰ درصد از مصرف گاز در بخش خانگی سهم دارند ولی نظام تنبیهی وزارت نفت برای جریمه پرمصرف‌ها عملا به گونه‌ای تنظیم شده که ثروتمندان پرمصرف از این قاعده مستثنی شوند. لذا مصرف نجومی دهک‌های بالای درآمدی نیز حلقه گمشده این طرح بوده و حتی در صورت اجرای بدون نقص این طرح نیز عملا اتفاق خاصی در حوزه کاهش مصرف در بخش خانگی نخواهد افتاد.

در نتیجه، تردیدی نیست که وزارت نفت به عنوان متولی اصلی در اجرای سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در کشور از سال ۹۳ تا چند ماه گذشته به وظایف خود برای اصلاح الگوی مصرف گاز عمل نکرده است و تازه در هفته های اخیر طرح‌هایی را تدوین کرده است که یا ناقص هستند و یا هدفگذاری آنها بر قشر پرمصرف نیست و حتی در صورت اجرای بدون نقص نیز عملا تاثیری کاهش مصرف گاز نخواهند داشت. نکته جالب توجه اینکه این وزارتخانه هم‌اکنون انگشت اتهام را به سمت مردم نشانه رفته است و معتقد است که مردم به وظایف خود به درستی عمل نمی‌کنند. در ادامه به بررسی دقیق‌تر طرح‌های بهینه‌سازی مصرف گاز و شیوه اجرای آنها و غفلت‌های صورت گرفته در این حوزه خواهیم پرداخت.